Vanaf het midden van de jaren vijftig heeft Van der Helst zich ook met andere genres dan de portretschilderkunst bezighouden. Zo schilderde hij een Heilige Familie met Johannes en enkele vrouwen in de rol van de godin Diana.
Heel bijzonder is het schilderij met een naakte vrouw in een nis uit 1658. Het is zeer fijn getekend en prachtig van kleur. De vrouw is frontaal en vanaf de dijen afgebeeld, terwijl haar naakte lichaam in het volle licht staat. Vanachter een gordijn, dat zij met haar rechterarm opzij houdt, kijkt zij de beschouwer aan. Haar gezicht met grote, donkere ogen is omkranst door lang zwart haar. Met haar elegant naar boven gehouden linkerhand houdt zij een streng haren vast waar een lichtblauw lintje omheen is gebonden; een streng haar valt heel subtiel boven de rechterborst. In de kromming van de gebogen linkerarm ligt een witte, linnen doek. Het linnen, stijf en weinig geplooid, is haast transparant weergegeven, terwijl de satijnen gordijnstof, met de sterke plooiing, zeer zwaar en ondoorzichtig toont. Het gezicht van de vrouw heeft portretmatige trekken, zodat deze voorstelling ondanks het zeer ongebruikelijke karakter, toch een portret moet zijn. Hierop wijst ook het feit dat attributen die naar een mythologisch tafereel zouden kunnen verwijzen, ontbreken.
In de voorstelling ‘Gezicht op de Nieuwmarkt’ uit 1666 heeft Van der Helst het stilleven, het stadsgezicht en het figuurstuk verenigd. Hierop is een oude vrouw afgebeeld die een grote kruiwagen vol met groente voor zich houdt. Links van haar bevindt zich een ladder waaraan een groot, opengewerkt varken hangt. Ernaast staan vier kinderen, waarvan er een op een varkensblaas blaast en de anderen de beschouwer aankijken. Een doorkijk biedt een blik op de Nieuwmarkt met de Sint-Anthoniswaag, vermoedelijk het uitzicht dat Van der Helst had vanuit zijn huis op de Nieuwmarkt. Waarschijnlijk heeft hij het stuk voor zichzelf geschilderd. In de boedelbeschrijving van Van der Helsts weduwe, die in 1679 werd opgemaakt, wordt een stuk omschreven als ‘een groot schildery, zynde een groenwyff met een wage met fruyt, mitsgaders een verken hangende aan een leer, alles naar ’t leven geschildert door haar overleede man’. Dit schilderij neemt door zijn thematiek een uitzonderlijke plaats in in het oeuvre van Van der Helst.
Bartholomeus van der Helst 