Een nieuwe Van der Helst?!

Celine Oldenhage, student Cultuurgeschiedenis, deed in de digitale krantenbak Delpher een bijzondere vondst. In een aantal krantenartikelen van april 1932 werd beschreven hoe restaurator P.N. Bakker de signatuur van Bartholomeus van der Helst had aangetroffen in de door de lijst afgedekte rechteronderhoek van een schilderij uit de collectie van het Walenweeshuis. Het schilderij met de regenten van het Walenweeshuis van 1641–1642 stond geregistreerd als een werk van een onbekende maker.

Het schilderij bevindt zich in het depot van het Amsterdam Museum, waar het sinds 2021 in bruikleen is van de Waalse Kerk. Daar werd het uitgelijst en na schoonmaak van de rechteronderhoek bleken er fragmenten van de signatuur van Van der Helst zichtbaar te zijn.

Heel opmerkelijk is dat na de publicatie van deze vondst in de landelijke kranten in 1932 geen kunsthistoricus dit heeft opgepakt. Zelfs Jan Jacob de Gelder niet die in 1921 op Van der Helst was gepromoveerd en tijdens het verschijnen van het artikel directeur van het Leidse prentenkabinet was. Het is zodoende buiten de kunsthistorische documentatie gebleven en kwam ook niet in mijn onderzoek terecht.

Het schilderij verkeert in slechte staat en om de toeschrijving goed te kunnen onderzoeken zal het gerestaureerd moeten worden. De Waalse Kerk en het Amsterdam Museum gaan op zoek naar financiering voor deze restauratie. Het zal daarom nog wel even duren voor het publiek het werk kan zien.

Lees meer over de bijzondere ontdekking van Celine Oldenhage in het artikel dat zij schreef voor het nieuwste nummer van Maandblad Amstelodamum. In een later nummer van Amstelodamum zal zij dieper ingaan op de cultuurhistorische achtergronden van het schilderij.

Jubileumkorting!

Dit jaar is het alweer tien jaar geleden dat ik op het leven en werk van Bartholomeus van der Helst aan de Universiteit Utrecht promoveerde.

In oktober van dat jaar verscheen de handelseditie van het proefschrift bij uitgeverij WBOOKS.

• 

• 

Het boek is nu te koop voor de speciale jubileumprijs van € 25 exclusief verzendkosten.

Je kunt het boek bestellen door het contactformulier in te vullen.

De Overlieden van de Handboogdoelen in de Hermitage

Vanaf vandaag is het schilderij ‘De overlieden van de Handboogdoelen’ te zien in de Hermitage. Het schilderij werd de afgelopen jaren door Restauratieatelier Metz gerestaureerd. Aanleiding was de matige conditie van het schilderij. Na meer dan drie eeuwen had het – letterlijk – zijn glans verloren: het vernis was sterk vergeeld en op sommige plekken bleek de verflaag ernstig beschadigd en overschilderd.

Bij het vooronderzoek werden infrarood-, ultraviolet- en röntgenfoto’s genomen. Hiermee werden verschillende overschilderingen uit vroegere eeuwen zichtbaar gemaakt. Nadat de restaurator het vergeelde vernis had verwijderd, kon zij ook de overschilderingen wegnemen: een zeer precies en langdurig proces. In het rechter gedeelte van het schilderij kwamen zo de hoed en benen van de derde jongen tevoorschijn. In dit stadium was het schilderij op de TEFAF in 2018 en kon het publiek zien hoe de restauratie vorderde.

De volgende fase van de behandeling was het retoucheren. Delen van de scepter en de hond werden zorgvuldig aangestipt; en het gezicht van de linker jongen, dat voor de helft ontbrak, kwam zo weer tot leven. Inmiddels is ook deze fase van de restauratie voltooid. Van de derde jongen zien we alleen de hoed en de benen. De vraag is of er nog een volgende fase van behandeling zal volgen, waarin de derde jongen wordt gereconstrueerd. Of mag de restauratie als voltooid worden beschouwd?

Nu de tweede fase van de restauratie is voltooid,is de ‘Overlieden van de Handboogdoelen’ vanaf 17 juli weer te bezichtigen in de tentoonstelling Groepsportretten van de 17de eeuw, ditmaal samen met de originele zilveren objecten die zijn afgebeeld op het schilderij én met een uitgebreide uitleg over de restauratie.

www.hermitage.nl

Gerard Bicker in Man en Kunst

Ter gelegenheid van de jaarlijkse Museumweek vertelt Lucas de Man in het programma Man en Kunst iedere dag een kort verhaal over een bijzonder object in een Nederlands museum. Afgelopen woensdag stond het portret van Gerard Bicker in het Rijksmuseum centraal.

Kijk het programma hier terug.

 

Van der Helst op de TEFAF

Op de komende TEFAF Maastricht zal het gerestaureerde schilderij ‘De overlieden van de Handboogdoelen’ te zien zijn in een tentoonstelling georganiseerd door het Amsterdam Museum. In deze presentatie worden de zeventiende-eeuwse groepsportretten getoond die de afgelopen jaren zijn gerestaureerd.

De overlieden van de Handboogdoelen lieten zich in 1653 door Van der Helst portretteren als schatbewaarders temidden van het zilver van het oude Handboog- of Sint-Sebastiaansgilde. De afgebeelde schuttersketting, staf en drinkhoorn zijn bewaard gebleven in de collectie van het Amsterdam Museum en zullen op de TEFAF bij het schilderij worden getoond.

Ook het schilderij ‘De overlieden van de Kloveniersdoelen’ dat de afgelopen jaren in bruikleen bij de National Gallery in Washington is geweest, zal op de TEFAF te zien zijn.

Portret van een echtpaar op de veiling Naumann

Op 31 januari wordt bij Sotheby’s New York de collectie van kunsthandelaar Otto Naumann geveild, waaronder de portretten van het echtpaar die Bartholomeus van der Helst in 1655 schilderde. De portretten die sinds het ontstaan bij elkaar zijn, worden jammer genoeg gescheiden aangeboden.

Over de identiteit van het echtpaar zijn de afgelopen jaren twee suggesties gedaan. In 2012 werden het echtpaar door S.A.C. Dudok van Heel als Gabriel Marselis en zijn vrouw Maria van Arckel geïdentificeerd. Het landgoed op de achtergrond zou dan Elswout zijn. Onlangs werden de portretten echter door Pieter Biesboer geïdentificeerd als de portretten van Hendrik Segers van der Kamp en zijn vrouw Hester du Pire.

Gezicht op de Nieuwmarkt in de Hermitage Amsterdam

Vanaf half oktober tot mei 2018 is in de Hermitage Amsterdam een groot aantal Hollandse Meesters uit de Hermitage St.Petersburg te zien, waaronder het schilderij met een gezicht op de Nieuwmarkt van Van der Helst. Het stuk bevindt zich sinds 1764 in de verzameling van de Hermitage, toen het uit de verzameling Johann Ernst Gotzkowski werd verworven.

In dit schilderij heeft Van der Helst het stilleven, het stadsgezicht en het figuurstuk verenigd. Een oude vrouw staat achter een kruiwagen vol met allerlei soorten groente. Links staat een ladder waaraan een groot, opengewerkt varken hangt. Vier kinderen staan erbij, waarvan er een op een varkensblaas blaast. Een doorkijk biedt een blik op de Nieuwmarkt met de Sint-Anthoniswaag, vermoedelijk het uitzicht dat Van der Helst had vanuit zijn huis op de Nieuwmarkt. Zeer waarschijnlijk heeft hij het stuk voor zichzelf geschilderd. In de boedelbeschrijving van Van der Helsts weduwe, die in 1679 werd opgemaakt, wordt een stuk omschreven als ‘een groot schildery, zynde een groenwyff met een wage met fruyt, mitsgaders een verken hangende aan een leer, alles naar ’t leven geschildert door haar overleede man’.

Onderzoek overlieden Handboogdoelen

Ter voorbereidinng van de restauratie van het schilderij ‘De overlieden van de Handboogdoelen’ (1653) in de collectie van het Amsterdam Museum zijn van het schilderij infrarood-, ultraviolet- en röntgenopnames gemaakt. Lees op de blog van het Amsterdam Museum meer.

Portret van een jongen bij Christie’s

Op dinsdag 23 juni wordt bij Christie’s Amsterdam een portret van een jongen uit 1653 geveild. De jongen is als een musicus afgebeeld met een fluit, kleine viool en bladmuziek. Het portret is voluit gesigneerd en gedateerd: Bartholomeus / vander helst / 1653.

Het schilderij op paneel was tot nu toe onbekend. Het is voor minstens drie generaties in het bezit van een familie in Zweden geweest. Misschien was dit het schilderij dat in juli 1836 op een Amsterdamse veiling was en werd beschreven als: Een rijk gekleed Jongeling, houdende een rol papier in de hand, fraai van schildering door B. van der Helst’.(vlg. Jeronimo de Vries (Huis met den Hoofden), Amsterdam, 11 juli 1836, nr. 60 (ovaal paneel, 77 x 61 cm.) (voor 50 gulden aan John Chaplin).

Lees meer over dit portret op de website van Christie’s

 

 

De dienstmeid van Van der Helst

Weinig weten we over het leven van Van der Helst. Historicus Maarten Hell vond onlangs in de Amsterdamse confessieboeken in het Stadsarchief een document waarin een bijzonder kijkje in het huishouden van de schilder wordt gegeven (SAA 5061, inv.nr. 308, f. 75-76).

In het document van 6 januari 1650 is te lezen dat Trijntge Barents, de ‘dicklijvige’ 18-jarige Duitse dienstmeid van Van der Helst in het huis van de schilder in de Doelenstraat zou zijn bevallen van een -volgens haar- dood kind. De arts Jan du Pire, tevens de zwager van Van der Helst, was gekomen om het meisje te onderzoeken, maar zij was niet meer in het huis. Maar haar bed op de bovenverdieping zat onder het bloed en in de kelder lag het lijkje van een pasgeboren kind. In het document zijn getuigenverklaringen van Bartholomeus, zijn vrouw Anna du Pire en zijn leerling Marcus Waltes opgenomen. Deze laatste verklaarde dat de dienstmeid haar vorige werkgever, de heer Steenhoven, als de vader van de baby had genoemd.

Voor de kennis van het leven van Van der Helst is zelfs zo’n klein document van belang, omdat we nu weten dat de schilder al in januari 1650 in de Nieuwe Doelenstraat woonde. De tot nu toe bekende bronnen noemen hem pas vanaf 1660 als daar wonend. Verder wordt duidelijk dat Marcus Waltes in ieder geval al in 1650 bij Van der Helst in de leer was.

Lees in de blog van Maarten Hell het hele verhaal van de dienstmeid van Van der Helst